Dr n. med. Lidia Pijankowska-Beksa        

Ze względu na silne właściwości utleniające ozon od dawna stosuje się w medycynie jako środek bakteriobójczy, wirusobójczy oraz grzybobójczy. Produkowany jest w specjalnie skonstruowanych do celów medycznych generatorach ozonu. W stomatologii do tej pory stosowano terapię ozonem w leczeniu: ran, próchnicy, liszaja płaskiego, zapalenia dziąseł i przyzębia, halitozy, martwicy kości, nadwrażliwości zębiny, zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego, w bólu pooperacyjnym, do dezynfekcji kanałów korzeniowych i wybielaniu zębów. Upowszechnienie terapii ozonem może mieć miejsce, gdy systematycznie będą pojawiać się badania z obiecującymi wynikami w leczeniu różnych chorób.

Terapia ozonem stosowana jest do celów medycznych od XIX wieku i stała się nieodłącznym elementem leczenia chorób, szczególnie w takich dziedzinach jak: dermatologia, laryngologia, ginekologia, okulistyka, chirurgia i stomatologia. Kontrolowane stosowanie ozonu jest bezpieczne, wolne od skutków ubocznych, pozwalające uniknąć konieczności stosowania leków, głównie antybiotyków. Bakteriobójcze, wirusobójcze i grzybobójcze działanie ozonu jest znane od lat i z sukcesem stosowane w medycynie i przemyśle.¹ Zdumiewający pozostaje fakt, iż pomimo licznych naukowych doniesień o terapeutycznych właściwościach i potwierdzonej dezynfekcyjnej skuteczności ozonu, nadal w większości krajów pozostaje wyłącznie alternatywną metodą medycyny, nierefundowaną przez systemy opieki zdrowotnej.²

W warunkach naturalnych ozon tworzony jest przez połączenie tlenu w powietrzu pod wpływem takich czynników jak wyładowania elektryczne, wysoka temperatura lub promieniowanie ultrafioletowe. Stąd charakterystyczny świeży zapach powietrza odczuwalny po burzy. Powstaje również w obszarach, gdzie występuje intensywny fizyczny nacisk na wodę, np. wodospady lub fale oceanu rozbijające się o skały.³ W stanie wolnym występuje głównie w górnych warstwach atmosfery- w stratosferze (15-50 km nad Ziemią), osiągając maksymalne stężenie 10 ppm w tzw. ozonosferze. Działa tu jako filtr fotonów, pochłaniając całe promieniowanie nadfioletowe oraz osłabia promieniowanie UV-B o długości fali 200-280 nm, które byłyby destrukcyjne dla większości form życia.^4,5

Ozon reaguje z dużą liczbą związków chemicznych. Ogromne znaczenie biologiczne ma powstawanie w trakcie tych reakcji wolnych rodników tlenowych. Łatwo oddziałuje na wielonienasycone kwasy tłuszczowe i aminokwasy, tj.: metionina, tryptofan, tyrozyna, cysteina. Również szybko reaguje z askorbinianem, tokoferolem i moczanem. W reakcji z tiolami powstają kwasy sulfinowe i sulfonowe. Mogą też skutkować wytwarzaniem rodnika hydroksylowego. Ozon może bezpośrednio przyłączać się do wiązań podwójnych, a powstałe ozonki mogą rozpadać się, tworząc wolne rodniki. W roztworach wodnych tworzy nadtlenek wodoru oraz rodnik hydroksylowy •OH i rodnik wodoronadtlenkowy HO₂•. Powstawanie reaktywnych form tlenu (RFT) ma istotne znaczenie dla funkcjonowania organizmu.⁶

Mechanizmy działania ozonu

Mechanizmy działania ozonu opierają się głównie na jego właściwościach utleniających. Ozon wykazuje silne właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, wirusobójcze, poprawia metabolizm tkanek, zwiększając ich natlenienie, aktywuje system immunologiczny (duże stężenia wywołują działania immunosupresyjne, niskie zaś immunostymulujące), wpływa na stan równowagi oksydacyjnej organizmu.^4,5,7,8,9

Bakterie i wirusy należą do organizmów prokariotycznych - nie posiadają jądra komórkowego, a ich ściana komórkowa nie zawiera cholesterolu. Stąd są bardziej podatne na toksyczne działanie reaktywnego ozonu niż komórki eukariotyczne zawierające lipidową błonę komórkową.^10,11 Działanie przeciwdrobnoustrojowe ozonu wynika z destrukcyjnego wpływu na ścianę i błonę komórkową bakterii i grzybów. Ujemny ładunek komórki bakteryjnej przyciąga bipolarną cząsteczkę ozonu.^8,12,13

Bakterie Gram(+) są bardziej wrażliwe na działanie ozonu niż bakterie Gram (-).

Bakterie otoczkowe są bardziej oporne na działanie ozonu.¹⁴ Ozon jest bardzo skuteczny w zwalczaniu szczepów bakterii odpornych na antybiotyki, jak również ultrakrótka ekspozycja zapobiega powstawaniu szczepów opornych na tego rodzaju leczenie.¹⁵ Jego właściwości przeciwdrobnoustrojowe wzrastają w ciekłym środowisku, szczególnie w kwaśnym pH. Miejsca objęte stanem zapalnym lub zakażeniem naładowane są dodatnio (kwasowo), zaś ozon ujemnie, stąd chemia stanów zapalnych przyciąga O₃ do tego obszaru. Działanie ozonu jest jednak specyficzne i selekcyjne w stosunku do komórek mikroorganizmów, nie uszkadza komórek organizmu ludzkiego z powodu dużych zdolności antyoksydacyjnych.^1,16

Poza silnymi właściwościami bakteriobójczymi zwraca się uwagę również na inne mechanizmy działania ozonu, które wspomagają remineralizację. Ozon neutralizuje kwasy wytwarzane przez bakterie. Szczególne znaczenie ma rozkład kwasu pirogronowego, pod wpływem ozonu, do octanu i CO₂, co znacząco wpływa na wzrost pH w jamie ustnej. Posiada również właściwości oksydacyjne protein zawartych w ubytku, głównie metioniny, cysteiny, histydyny i tyrozyny, które wstrzymują remineralizację. Uszkodzenie łańcuchów proteinowych umożliwia wbudowywanie minerałów, głównie wapnia i fosforu w strukturę szkliwa.^{17, 18}

W przeciwieństwie do bakterii, wirusy mogą rozmnażać się wyłącznie w komórkach gospodarza. Działanie przeciwwirusowe ozonu związane jest z utleniającym wpływem tego gazu na N-acetyloglikozaminy na powierzchni wirusa oraz inaktywuje reakcję z kwasem N-acetyloneuraminowym. Dezaktywacja wirusa polega na blokadzie receptora odpowiedzialnego za kontakt z komórką gospodarza, co tym samym uniemożliwia wnikanie do wnętrza i replikację.^17,19,20,21 Wykazano skuteczność ozonu w niszczeniu zarówno form wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych drobnoustrojów.²² Grzybobójcze działanie ozonu wynika również z braku cholesterolu w strukturze komórki.^11,19,23

Ozon powoduje wzrost ciśnienia parcjalnego tlenu w tkankach, poprawia transport tlenu we krwi oraz działa indukująco na enzymy (katalazę, peroksydazę glutationową i dysmutazę nadtlenkową), usprawnia również utylizację O₂ w mitochondrialnym łańcuchu oddechowym. ^12,19,24,25

Ozon wpływa również na rozwój odpowiedzi humoralnej i komórkowej układu odpornościowego. Stymuluje proliferację komórek immunokompetentnych oraz syntezę immunoglobulin. Pobudza funkcję makrofagów i zwiększa wrażliwość drobnoustrojów na fagocytozę. W odpowiedzi na tę aktywację przez ozon komórki odpornościowe organizmu wytwarzają specjalne przekaźniki zwane cytokinami. Długotrwałe działanie ozonu powoduje podwyższenie progu odpornościowego organizmu i pomaga w opieraniu się chorobom. Ozon powoduje syntezę substancji aktywnych biologicznie, tj. interleukin, interferonów, prostaglandyn, co korzystnie wpływa na zmniejszenie zapalenia i lepsze leczenie ran.^{6,14,15,18,20}

Ozon aktywuje również angiogenezę, poprzez wydzielanie wazodylatatorów, tj. tlenku azotu. Powoduje to rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz uwalnianie czynnika wzrostu śródbłonka naczyniowego (VEGF). Znany jest również wpływ ozonu na syntezę białek poprzez zwiększenie aktywności mitochondrialnej i rybosomów komórek. Zmiany na poziomie komórkowym wyjaśniają wzrost aktywności funkcjonalnej i regeneracyjnej całego organizmu.^15,16,18

Zastosowanie ozonu w medycynie

Ozon w medycynie stosowany jest w mieszaninie tlenowo-ozonowej, w maksymalnym stężeniu 5% ozonu i 95% tlenu.^23,26 W zależności od wyboru metody terapeutycznej stężenie ozonu może wahać się w granicach 1-100 µg/ml (0,05%-5%O₃).²⁷ Ozonoterapię przeprowadza się przy użyciu różnych technik postępowania np. podawanie mieszaniny gazów dotętniczo, domięśniowo, podskórnie, doodbytniczo, dostawowo, do wnętrza jam ciała, do płynu mózgowo-rdzeniowego, dożylnie (metoda autohemotransfuzji), stosowany jest również w postaci maści, przymoczków oraz kropli do uszu, lecz w żadnym przypadku nie jest stosowany bezpośrednio w formie wziewnej.^1,26

Aktualnie w piśmiennictwie można znaleźć informacje na temat zastosowania ozonoterapii w leczeniu chorób infekcyjnych, chorób naczyniowych, chorób związanych z obniżeniem odporności oraz chorób degeneracyjnych.^14,28 Terapia ozonem stosowana jest przede wszystkim w leczeniu chorób infekcyjnych. Ozonoterapię stosuje się w przypadku ropni płuc, ropniaków opłucnej z przetokami, zapaleniu oskrzeli, ropni okołonerkowych, ropni gruczołu krokowego, w leczeniu trudno gojących się ran, zgorzeli gazowej, odleżyn, w zakażeniu grzybami, bakteryjnym zapaleniu stawów, ortopedii i traumatologii, profilaktyce zakażeń szpitalnych, wszędzie tam, gdzie występuje zakażenie.²

Leczenie mieszaniną tlenowo-ozonową daje dobre rezultaty u chorych po rozległych zabiegach operacyjnych, urazach wielonarządowych, we wstrząsie, po krwotokach, u których rozwija się zespół ARDS- zespół ostrej niewydolności oddechowej, którego przyczyną jest prawdopodobnie mikrozatorowość płucna. Zastosowanie ozonu usprawnia dyfuzję tlenu oraz przyspiesza produkcję surfaktantu, co poprawia sprężystość i elastyczność pęcherzyków płucnych. Ozonowanie krwi wpływa na podwyższenie aktywności 2,3-DPG (difosfoglicerynianu) oraz ATP, co zmienia konfigurację hemoglobiny, zmniejszając jej powinowactwo do tlenu. W efekcie erytrocyty łatwiej oddają tlen w niedotlenionych tkankach. Poza tym uelastycznia strukturę błony komórkowej, co ogranicza rulonizację i ułatwia przepływ krwi w naczyniach włosowatych. Stąd ozonoterapia znajduje zastosowanie w leczeniu niedokrwienia kończyn, syndromu Raynauda, patologii naczyń mózgu i serca.^29,30

Pod koniec 2019 r. został zidentyfikowany nowy koronawirus, wywołujący zapalenie płuc, który spowodował globalny wybuch epidemii, stanowiąc tym samym bardzo poważny problem zdrowia publicznego. W lutym 2020 r. wirus ten został oznaczony przez Światową Organizację Zdrowia jako koronawirus 2 ostrej niewydolności oddechowej (SARS-Co-2), powodujący chorobę COVID-19. W fazie prodromalnej wśród pacjentów zakażonych wirusem SARS-Co-2 najczęstszymi objawami są gorączka, a następnie suchy kaszel i złe samopoczucie. Stan wielu pacjentów szybko się pogarsza, wymagając intubacji i mechanicznej wentylacji, co powoduje załamanie systemu opieki zdrowotnej w wielu krajach. Niestety do chwili obecnej nie ma dostępnych szczepionek ani specjalnych metod leczenia COVID-19. Biologiczne i farmakologiczne właściwości ozonu wydają się być wystarczającym powodem, aby uznać cząsteczkę tę istotną w leczeniu wielu infekcji wirusowych, również w leczeniu COVID-19. Szczególnie wysoce skuteczny wpływ ozonu na cytoprotekcję i blokowanie replikacji wirusa może być potencjalnie przydatny w walce z SARS-CoV-2, stanowiąc użyteczną terapię wspomagającą i uzupełniającą. Wykazano także destrukcyjny wpływ ozonu na wirusa SARS-CoV odkrytego w 2003 roku. Informacja ta jest niezwykle ważna, gdyż genom wirusa SARS-Cov-2 cechuje się podobieństwem w około 85% do SARS-CoV, co wskazuje na wysokie prawdopodobieństwo zdolności ozonu do niszczenia otoczki lipidowej tego wirusa, przyczyniając się do jego inaktywacji.^31,32,33

Ozon może również aktywować układ odpornościowy, znajdując zastosowanie w leczeniu chorób związanych z obniżeniem odpowiedzi immunologicznej organizmu, m.in. chronicznych infekcji wirusowych, chorobach nowotworowych oraz medycynie paliatywnej.^19,34

Ozonoterapię stosuje się również u osób ze zmianami zanikowo-zwyrodnieniowymi siatkówki i nerwu wzrokowego (m. in. w dystroficznych chorobach siatkówki, wysokiej krótkowzroczności, retinopatii cukrzycowej, niedrożności naczyń siatkówki, neuropatii zapalnej obrzękowej, neuropatii zapalnej pozagałkowej, neuropatii zanikowej), poza tym w wirusowym, bakteryjnym lub grzybiczym zakażeniu rogówki oraz zmętnieniu rogówki po stanach zapalnych i oparzeniach chemicznych.

Dzięki zwiększonemu utlenowaniu tkanek w miejscu zakażenia ozon pobudza procesy gojenia, stąd jest stosowany w leczeniu pourazowych zapaleń kości i tkanek miękkich, ubytków skóry, oparzeń, choroby zwyrodnieniowej, czy zespołów algodystroficznych, np. choroby Sudecka. Właściwość ta wykorzystywana jest również w laryngologii, w leczeniu trudno gojących się ran, szczególnie po operacjach onkologicznych.³

Zasady działania urządzeń wykorzystywanych w stomatologii do ozonoterapii oraz drogi podania ozonu

Ozon do celów medycznych wytwarza się za pomocą generatora, przepuszczając czysty tlen przez gradient wysokiego napięcia od 5 do 13mV. Produktem końcowym jest mieszanina gazów zawierająca 95% tlenu i 5% ozonu. Współczesne generatory stomatologiczne pozwalają na precyzyjny i bezpieczny sposób aplikacji ozonu.³⁵ Aktualnie na rynku stomatologicznym dostępne są generatory wytwarzające ozon w dwóch różnych systemach: urządzenia wytwarzające ozon w obiegu otwartym oraz te, które pracują w obiegu zamkniętym. Pierwszy rodzaj generatorów składa się z urządzenia sterującego, rękojeści do osadzania różnego rodzaju szklanych sond aplikacyjnych oraz elektrody biernej. Elektrodę czynną zbliża się do powierzchni zmiany chorobowej, natomiast elektrodę bierną pacjent trzyma w dłoni. Sondy wypełnione są mieszaniną gazów: neonu i argonu, co daje charakterystyczne pomarańczowe zabarwienie gazu. Koncentrację ozonu można regulować stopniowo poprzez zmianę natężenia prądu.^15,36,37 Aparaty generujące ozon w obiegu otwartym wytwarzają ozon w stężeniu kilkukrotnie niższym niż urządzenia pracujące w obiegu zamkniętym.³⁸ W urządzeniu powstaje ,,mikroburza” i wytwarzane jest pole magnetyczne. Zgodnie z teorią pola Maxwella zmiana natężenia pola elektrycznego wywołuje powstanie pola magnetycznego, a zmiana natężenia fali magnetycznej powoduje powstawanie pola elektrycznego.³⁹ Ozon powstaje w polu magnetycznym sondy, czyli poza częścią szklaną.

Generator produkuje ,,rozszczepiony” tlen atomowy- tlen in status nascendii, zgodnie ze wzorem:

3O₂ → 2 (O₂ + O)→ 2O₃→ 2 (O₂ +O)→ O₃

Zatem tlen atomowy wytwarzany jest zarówno podczas powstawania ozonu, jak i jego rozpadu.^11,15

W systemie zamkniętym urządzenie zostało tak zaprojektowane, aby ozon nie wydostawał się na zewnątrz. Podczas każdej aplikacji stężenie ozonu wynosi 2100 ± 200 ppm, a ilość podawanego ozonu to 615 cm³/min. Całkowita szczelność kapturka warunkuje pracę urządzenia.^40,41,42,43 Po włączeniu generatora następuje uruchomienie pompy ssącej, która pobiera wówczas powietrze przez kapturek założony na kątnicę. Poddawane jest ono dehydratacji w filtrze osuszającym. Konsola HealOzone używa wysokiego napięcia do wytworzenia czystego ozonu. Podciśnienie zasysa ozon do kapturka założonego na kątnicę. Dalej gaz trafia do filtra odwadniającego i oczyszczającego, gdzie oczyszczany jest z resztek bioorganicznych zassanych z powierzchni zęba. Po ok. 20 sekundach działania urządzenia ozon przechodzi przez neutralizator i wydzielany jest do środowiska przez otwór wylotowy w postaci tlenu. Do prawidłowego działania urządzenie wymaga systematycznej wymiany: neutralizatora ozonu- żywotność 5000 cykli roboczych, filtra osuszającego powietrze i filtra odwadniającego.^9,17

W ostatnich latach powstały również wielofunkcyjne generatory ozonu. Nowego typu urządzenia pracują także w systemie otwartym, w których ozon jest podawany jako strumień gazu w stężeniach ściśle terapeutycznych. Poszerza to bardzo możliwości aplikacyjne, gdyż nie ma potrzeby stosowania osłonek (kapturków) izolujących jak np. w HealOzone. Można je stosować u pacjentów z rozrusznikami serca. Ponadto posiadają dodatkowe funkcje użyteczne również poza stomatologią. Dezynfekują w zamkniętej komorze materiały i narzędzia (w tym wrażliwe na wysoką temperaturę i wilgoć), oraz służą do ozonowania płynów.⁴⁴

W stomatologii wykorzystuje się 3 drogi podania ozonu: gazowy ozon, wodę ozonowaną oraz ozonowany olej. Ozon gazowy jest najczęściej stosowany, głównie w stomatologii zachowawczej i endodoncji, dezynfekcji filarów i koron przed osadzeniem stałych uzupełnień protetycznych, leczeniu zmian na błonie śluzowej. Wykazano, że woda ozonowana wykazuje silne właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, a także jest tańsza w stosunku do innych środków antyseptycznych. Może być z powodzeniem stosowany w zwalczaniu infekcji jamy ustnej, gdyż silnie hamuje tworzenie się płytki nazębnej i zmniejsza liczbę bakterii poddziąsłowych, zarówno G(+) , jak i G(-). Ozon może być również stosowany w postaci olejowych preparatów ozonowanych produkowanych na bazie oliwy z oliwek, co wydaje się niezwykle wygodne, ze względu na szeroką dostępność olejów z tzw. pierwszego tłoczenia.¹⁶

Najwięcej wątpliwości budzi przygotowanie powierzchni zęba do ozonoterapii, schematy postępowania nie do końca zostały sprecyzowane i ten etap zabiegu nadal pozostaje w sferze badań. Prowadzone wcześniej badania sugerowały potrzebę starannego usuwania wszelkich zanieczyszczeń z powierzchni zęba, w przypadku bruzd zalecano użycie piaskarki profilaktycznej. Publikacja Holmesa⁴⁵ wskazuje na potrzebę użycia wyłącznie szczoteczki na mikrosilnik jako sposobu oczyszczenia powierzchni żujących zębów z pierwotnymi zmianami próchnicowymi bruzd, gdyż ozon działa mineralizująco na płytkę nazębną znajdującą się w szczelinach, zamykając je mechanicznie.

Zastosowanie ozonu w stomatologii

Właściwości przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybicze ozonu oraz poprawa metabolizmu i odżywienia tkanek, aktywacja procesów immunologicznych sprawiły, że ozonoterapia z powodzeniem wykorzystywana jest we wszystkich gałęziach stomatologii.

Wskazania do zastosowania ozonu w praktyce stomatologicznej są następujące: leczenie chorób dziąseł i przyzębia, terapia aft, liszaja płaskiego, opryszczek, uszkodzeń tkanek miękkich, profilaktyka i leczenie próchnicy zębów mlecznych i stałych, leczenie nadwrażliwości zębiny, leczenie halitozy, leczenie zaburzeń stawu skroniowo-żuchwowego, dezynfekcji kanałów korzeniowych, dezynfekcji pola operacyjnego np. przy ekstrakcji, przed wprowadzeniem implantów oraz wspomagająco w gojeniu się ran, wybielaniu zębów, dezynfekcji filarów i uzupełnień protetycznych.^{8,10,12,21,22,25,35}

Eliminacja płytki nazębnej stanowi istotny element kontroli i leczenia zapaleń przyzębia.¹² Ozon skutecznie niszczy bakterie G(+), G(-), jak również Candida albicans powodujące choroby przyzębia, stąd może być traktowany jako terapia wspomagająca do konwencjonalnych metod leczenia ze względu na jego silne zdolności do inaktywacji mikroorganizmów, a wodny roztwór ozonu spełnia wszystkie warunki w zakresie biozgodności w doustnej aplikacji. Woda ozonowana posiada prawie taką samą aktywność przeciwbakteryjną jak 2,5% podchloryn sodu, jak również zwiększa aktywność metaboliczną fibroblastów. Stosowanie ozonoterapii w przewlekłych chorobach dziąseł i przyzębia wykazały subiektywną i obiektywną poprawę ich stanu.^1,7,46

Miejscowe stosowanie ozonu może być rozwiązaniem dla pacjentów z aftowym zapaleniem jamy ustnej, u których inne metody leczenia zostały wykorzystane lub u których leczenie systemowe jest przeciwwskazane. W leczeniu aft aplikacja ozonu zmniejsza bolesność zmian. Wytwarzanie aktywnego tlenu podwyższa jego zawartość w tkance, co pozwala na szybsze wyleczenie zmiany. Ponadto gazowy ozon stosuje się w leczeniu liszaja płaskiego, alveolitis, opryszczce wargowej, pieczeniu jamy ustnej, drożdżycy jamy ustnej.¹⁵

Nadwrażliwość zębów niepróchnicowego pochodzenia jest wynikiem wielu czynników, wśród których wymienia się erozję, abfrakcję, recesję dziąseł itp. Ozon może skutecznie rozwiązywać problem nadwrażliwości szyjek zębów. Warstwa mazista obecna na odsłoniętej powierzchni korzenia zapobiega wnikaniu jonów w głąb kanalików zębinowych. 40-60- sekundowa aplikacja ozonu usuwa tę warstwę, otwiera kanaliki zębinowe, poszerza je i pozwala przepływać jonom wapnia i fluoru do ich wnętrza, umożliwiając przepływ płynu kanalikowego. Stąd ozon może skutecznie i natychmiast zmniejszać problem wrażliwości, a badania wykazują, że efekt jest bardziej długotrwały niż przy leczeniu innymi metodami.^8,21,22

W kariologii ozon znajduje również zastosowanie w leczeniu próchnicy cementu korzeniowego. Przeprowadzone badania dowodzą, że 40-sekundowa ozonoterapia połączona z właściwą higieną jamy ustnej i zastosowaniem preparatów remineralizujących hamuje rozwój próchnicy cementu korzeniowego. Wydaje się to być wielkim atutem w leczeniu ubytków rozwijających się w obrębie cementu korzeniowego ze względu na często występujące trudności związane z dokładnym usunięciem tkanki próchnicowej oraz szczelnym i trwałym wypełnieniem przy zastosowaniu konwencjonalnych metod leczenia.^17,42

Poza tym, ozon posiada właściwości remineralizujące. Kwas pirogronowy produkowany przez bakterie kariogenne znacząco przyczynia się do obniżenia pH w jamie ustnej. Wykazano, że pod wpływem ozonu kwas ten rozkładany jest do dwutlenku węgla i octanu lub innych kwasów organicznych o wysokim pKa. ^7,22,47

Ozonoterapia uważana jest za metodę równie skuteczną w zapobieganiu próchnicy powierzchni okluzyjnych jak lakierowanie zębów lakierem fluorkowym i lakowanie bruzd i szczelin⁴⁸. Atabek i Oztas stwierdzili, że leczenie ozonem samodzielnie lub w połączeniu z roztworem remineralizującym jest skuteczne w leczeniu początkowych zmian próchnicowych.⁴⁹ Warunkiem powodzenia jest dobra współpraca pacjenta i zaangażowanie w utrzymanie higieny jamy ustnej.^21,50

W większości badań klinicznych stwierdzono, że ozon jest obiecującą alternatywą dla konwencjonalnych metod leczenia próchnicy, obejmującej szkliwo lub sięgającej powierzchownych warstw zębiny.⁵¹ Ozon jest skutecznym środkiem dezynfekującym zębinę zakażoną szczepami bakterii próchnicotwórczych.^20,41 Już 10-20- sekundowa aplikacja ozonu powoduje redukcję 99% flory bakteryjnej.^17,49 Ozon stosuje się także do dezynfekcji dna głębokich ubytków próchnicowych. Terapia ozonem okazuje się również cenną metodą leczenia u dzieci. Leczenie ubytków zębów mlecznych poprzez oszczędne opracowanie, aplikację ozonu i wypełnienie materiałem szkło-jonomerowym znacznie ułatwia pracę lekarza. Zabiegi są krótkie, bezbolesne i nie wywołują przykrych doznań.^21,52

Ozon jest wykorzystywany w leczeniu kanałowym dzięki silnym właściwościom dezynfekcyjnym, braku cytotoksyczności oraz innych ujemnych efektów ubocznych. Potwierdzono jego skuteczność, gdy zastosowany jest w odpowiednim stężeniu, czasie oraz dostarczany został do poprawnie opracowanych w sposób tradycyjny kanałów korzeniowych.²² Przeciwbakteryjne działanie ozonu wykazano wobec szczepów bakteryjnych, t.j.: prątków, Staphylococcus, Streptococcus, Pseudomonas, Enterococcus, E.coli, S.aureus, E.faecalis i C.albicans. W badaniach in vivo wykazano skuteczność ozonu w stosunku do większości bakterii występujących w przypadku martwicy miazgi, jednak nie w przypadku, gdy są zorganizowane w biofilm.⁴⁶ Częstą przyczyną niepowodzeń w leczeniu endodontycznym jest obecność bakterii Enterococcus faecalis, opornych na działanie wielu środków obecnie stosowanych do opracowania chemo-mechanicznego kanału. Badania wykazały, że ozon jest skuteczny wobec tego gatunku w 100%, a jednokrotna 40-sekundowa aplikacja ozonu do kanału powoduje szybkie ustąpienie objawów zapalenia w postaci bólu, obrzęku, ruchomości zębów oraz wysięku w kanale korzeniowym. Gaz ten ułatwia leczenie trudnych przypadków endodontycznych, np. zębów wgłobionych, dociera do miejsc niedostępnych konwencjonalnemu opracowaniu tkanek, t.j. kanaliki zębinowe, delta korzeniowa, czy kanały boczne.^53,54

Przeciwbakteryjne działanie ozonu wykorzystuje się również w chirurgii stomatologicznej, głównie w zapobieganiu powikłaniom po ekstrakcji trzecich zębów trzonowych, wspomagająco w gojeniu ran, również tych powstałych po wysokich dawkach radioterapii, tamowaniu przedłużającego się krwawienia. Znajduje zastosowanie w terapii martwicy i zapaleń kości, leczeniu suchego zębodołu, dezynfekcji replantowanych zębów. Znaczenie ozonoterapii rośnie szczególnie w dobie coraz częstszych przypadków antybiotykoodporności bakterii.^16,25,,55,56 Także istnieją doniesienia o łagodzącym działaniu ozonu w przypadkach niepoddających się leczeniu neuralgiach nerwu trójdzielnego oraz leczeniu szczękościsku i dysfunkcji stawu skroniowo-żuchwowego.^35,57

Wyniki badań klinicznych i radiograficznych wykazały istotny wpływ ozonoterapii w przeciwdziałaniu periimplantitis.⁵⁸ Potwierdzono również zwiększoną stabilność implantu przy zastosowaniu techniki natychmiastowego obciążenia po terapii ozonem. Gaz ten nie tylko skutecznie sterylizuje powierzchnię implantu, ale i kości, włącza również mechanizmy naprawcze, umożliwiające regenerację tkanek wokół implantu.⁵⁹

Ozonoterapia znalazła zastosowanie również w protetyce, m.in. w leczeniu nadwrażliwości oszlifowanych zębów, dezynfekcji stałych i ruchomych uzupełnień protetycznych, leczeniu podrażnień śluzówki niewłaściwie dopasowanymi osiadającymi uzupełnieniami protetycznymi.^21,25,60

Przebarwienie koron zębów leczonych endodontycznie są częstym problemem, zwłaszcza zębów przednich. Konwencjonalne metody wybielające wymagają znacznie więcej czasu i nie zawsze efekty są zadowalające. Zabieg wykorzystujący ozon wybiela ząb w ciągu kilku minut. Środek wybielający wprowadza się do komory, a korona jest naświetlana ozonem minimum 3-4 minuty.³⁵

Toksyczność ozonu

Mimo że zastosowanie ozonu w stomatologii posiada zalety, takie jak nieinwazyjność, prostota zabiegu, krótki czas pracy i eliminacja fobii dentystycznej, wdychanie ozonu może być toksyczne dla układu oddechowego i innych narządów. Jednak prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań w trakcie ozonoterapii jest niskie i wynosi 0,0007.¹ Inne opisane skutki uboczne to łzawienie, podrażnienie górnego układu oddechowego, katar, kaszel, zaostrzenie astmy oskrzelowej, ból głowy, sporadycznie nudności, wymioty, duszność, obrzęk naczyń krwionośnych, zaburzenia krążenia oraz pracy serca.^9,12 W przypadku zatrucia ozonem pacjenta należy umieścić w pozycji leżącej na plecach oraz podać witaminę E oraz n-acetylocysteinę. Europen Cooperation of Medical Ozone Societies ostrzega przed iniekcjami dożylnymi gazowego ozonu ze względu na możliwe ryzyko zatoru powietrznego.

W dostępnej literaturze można znaleźć następujące przeciwwskazaniami do stosowania terapii ozonowej są: ciąża, niedobór dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, nadczynność tarczycy, ciężka niedokrwistość, ciężka miastenia, ostre zatrucie alkoholem, niedawno przebyty zawał mięśnia sercowego, alergia na ozon.^7,8,13

Podczas prawidłowo przeprowadzonego zabiegu ozonoterapii maksymalne stężenie ozonu w jamie ustnej wynosi 0,01 ppm. Nie zaobserwowano również właściwości toksycznych stosowanego ozonu w dawce 0,05 ppm przez 8 godzin w ciągu dnia, 5 razy w tygodniu lub w dawce 0,3 ppm przez 15 minut. ⁹ Dawka śmiertelna ozonu to 50 ppm aplikowana przez 60 minut. Dlatego też, jak do tej pory, w żadnym z europejskich gabinetów nie odnotowano działań ubocznych ozonu. Ozon, podobnie jak inne środki lecznicze, skuteczny jest tylko w przypadku stosowania we właściwej dawce oraz przy przestrzeganiu obowiązujących procedur.¹⁰

Dr n. med. Lidia Pijankowska-Beksa
Indywidualna Prywatna Praktyka Lekarska
Lekarz Dentysta Lidia Pijankowska-Beksa
ul. Z.Padlewskiego 4A
09-402 Płock

1^ Saraswathi V.N, Rajeshwari K, Shivani K, Sayyad Z, Shekhar B: Ozone- A Biological Therapy in Dentistry- Reality or Myth. Open Dent J 2016; 10: 196-206.

2^ Białoszewski D, Bocian E, Tyski S: Ozonoterapia oraz zastosowanie ozonu w dezynfekcji. Post. Mikrobiol. 2012; 51, 3: 177-184.

3^Holland A: Ozone in endodontics. Endodontic Practice 2010; 2: 6-10.

4^ Azarpazhooh A, Limeback H: The application of ozone in dentistry: A systematic review of literature. J Dent 2008; 36: 104-116.

5^ Chandrasekhar T, Ratnaditya A, Kandregula CR, Naidu GM: Ozone Therapy: Applications in Preventive Dentistry. J Res Adv Dent 2015; 4, 1: 103-106.

6^ Bartosz G.: Druga twarz tlenu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.

7^ Das S: Application of Ozone Therapy in Dentistry. IJDA 2011; 3:538-42.

8^ Gopalakrishnan S, Parthiban S: Ozone- a new revolution in dentistry. J Bio Innov 2012; 1, 3: 58-69.

9^ Klepacz J, Łęski M: Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji. Dent Med Probl 2008; 45, 2: 194-198.

10^ Pijankowska-Beksa L, Szczepańska J: Zastosowanie ozonu w stomatologii. Nowa Stomatol 2011; 4:163-166.

11^ Schneider HG: Odkażające i toksyczne działanie na bakterie jest już od dawna znane. TPS 2004; 9-10: 10-12.

12^ Vinutha RS, Lakshmanan R: Ozone and Its Role in Periodontal Therapy- A Review. JDMS 2014; 13, 1: 107-110.

13^ Seidler V, Linetskiy I, Hubálková H, Stanková H, Smucler R, Mazánek J: Ozone and its usage in general medicine and dentistry. A review article. Prague Med Rep 2008;109(1):5-13.

14^ Jurgowiak M: Ozon w medycynie- tak czy nie? TPS 2003; 3: 16-20.

15^ Szkutnik J, Sieczkarek J, Wysokińska- Miszczuk J: Skuteczność ozonoterapii wybranych przypadków chorobowych tkanek przyzębia i błony śluzowej jamy ustnej- doniesienie wstępne. Ann Acad Med Stet 2007; 53, 3: 145-150.

16^ Gupta G, Mansi B: Ozone therapy in periodontics. J Med Life 2012; 5: 59-67.

17^ Turska-Szybka A, Sobczak M, Remiszewski A, Stańczak-Sionek D, Boguszewska- Guttenbaum H: Zastosowanie ozonoterapii w leczeniu próchnicy bruzd i szczelin w zębach przedtrzonowych. Nowa Stomatol 2007; 1:13-16.

18^ Lynch E:Ozone caries management. http://www.stardent.fr/attachments/057

19^ Iwanek P: Biologiczne podstawy działania ozonu na florę jamy ustnej. Ann Acad Med Stet 2007; 53, 3: 41-44.

20^ Kunert J, Brauman-Furmanek S: Zastosowanie ozonu w terapii próchnicy cementu korzeniowego u osób użytkujących częściowe uzupełnienia protetyczne. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 74-80.

21^ Kogut A: Ozonoterapia w praktyce stomatologicznej. Mag Stomatol 2007; 9: 112-118.

22^ Lynch E: Comment on ‘‘The application of Ozone in dentistry: A systematic review of the literature’’. J Dent 2009; 37: 406-410.

23^ Półjanowska M, Kędzia A, Kochańska B: Wrażliwość bakterii mikroaerofilnych izolowanych z jamy ustnej na działanie ozonu. Badania in vitro. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 114-118.

24^ Dojs A, Skomro P, Dobrzyński M, Całkosiński I: Wspomagające działanie ozonu w leczeniu stomatologicznym pacjentów chorych na cukrzycę – doświadczenia własne. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 21-27.

25^ Stübinger S, Sader R, Filippi A: The use of ozone in dentistry and maxillofacial surgery: A review. Quintessence Inter 2005; 5: 353-359.

26^ Morawiec T, Wiesner M, Kawol I, Kostecka K, Lorencka M, Koszowski R: Zastosowanie ozonu w leczeniu utrudnionego gojenia ran poekstrakcyjnych oraz niektórych zmian chorobowych błony śluzowej jamy ustnej. Mag Stom 2006; 5: 20–24.

27^ Tanasiewicz M: Próchnica zębów. Wybrane problemy diagnostyki, leczenia i zapobiegania. Wydawnictwo ELAMED, Katowice 2009.

28^ Walawender I, Pietranek K: Ocena właściwości przeciwbakteryjnych wody ozonowanej- aparat Nanozon. TPS 2012; 3: 62-65.

29^ Jurgowiak M: Ozon w medycynie- tak czy nie? TPS 2003; 3: 16-20.

30^ Antoszewski Z, Skalski J: Tlen, niektóre inne gazy oddechowe i wolne rodniki tlenowe w medycynie. Wydawnictwo Naukowe Śląsk, Katowice 2004.

31^ Martinez-Sanchez G, Schwartz A, Di Donna V: Potential Cytoprotective Activity of Ozone Therapy in SARS-CoV-2/COVID-19. Antioxidants 2020; 9(5): 389.

32^ Hernandez A, Papadakos PJ, Torres A, Gonzalez DA, Vives M, Ferrando C, Baeza J: Dos terapia conocidas podmian ser efectivas como adyuvantes en el paciente critico infectado por COVID-19. Rev Esp Anestesiol Reanim 2020; 14: 1-8.

33^ Valdenassi L, Franzini M, Ricevuti G, Rinaldi L, Galoforo AC, Tirelli U: Potential mechanisms by which the oxygen-ozone (O2-O3) therapy could contribute to the treatment against the coronavirus COVID-19. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2020; 24: 4059-4061.

34^ Tirelli U, Cirrito C, Pavanello M, Del Pup L, Lleshi A, Berretta M: Oxygen-ozone therapy as support and palliative therapy in 50 cancer patients with fatigue- A short report. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2018; 22: 8030-8033.

35^ Suh Y, Patel S, Re K, Gandhi J, Joshi G, Smith NL, Khan SA: Clinical utility of ozone therapy in dental and oral medicine. Med Gas Res 2019: 9 (3):163-167.

36^ Gadomska- Krasny J, Opalko K: Zastosowanie ozonoterapii przed i po zabiegu ekstrakcji zęba. Doświadczenia własne. As Stomatologii 2006; 1: 12-14.

37^ Skomro P, Opalko K, Gadomska-Krasny J, Lietz-Kijak D, Perzanowska-Stefańska M: Terapia ozonowa aparatem Ozonytron. AAMS 2005; 51: 39-42.

38^ Składnik-Jankowska J, Ziętek M, Malicka B, Gmyrek-Marciniak A: Ocena skuteczności ozonu w leczeniu próchnicy na powierzchniach żujących zębów. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 131-136.

39^ Schneider HG: Łagodzące działanie ozonu w ciężkich postaciach neuralgii w obrębie twarzy. TPS 2007; 3: 56-57.

40^ Atabek D, Oztas N: Effectiveness of Ozone with or without the Additional Use of Remineralizing Solution on Non-Cavitated Fissure Carious Lesions in Permanent Molars. European Journal of Dentistry 2011, 5: 393-399.

41^ Mikołajczyk M, Zarzycka B, Krzemiński Z, Wochna-Sobańska M: Wpływ ozonu na bakterie próchnicotwórcze w zębinie – doniesienia wstępne. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 81-84.

42^ Sarzyńska A, Chomyszyn-Gajewska M: Praktyczne zastosowanie ozonu w stomatologii, leczenie próchnicy wczesnej i próchnicy korzenia – na podstawie piśmiennictwa. Poradnik Stomatol 2010; 10; 9: 323-326.

43^ Holmes J: Zastosowanie ozonu do leczenia pierwotnych zmian próchnicowych bruzd (PZPB). Porad Stomatol 2004; 4: 39-46.

44^ Szymański P: Ozon w walce z koronawirusem. Nowy Gabinet Stomatol 2020;3:68-70.

45^ Holmes J: Clinical Reversal of Primary Occlusal Fissure Carious Lesions (POFCLs) Using Ozone in General Dental Practice. www.the-o-zone.cc

46^ Sabbah F: Ozone Therapy in the Dentistry. http://www.medozons.com/ozone-therapy/ozone-therapy-in-different-fields-of-medicine/dentistry.html

47^ Stefański T, Słota A, Siedlok M, Sikorska D, Stadnicki P, Wysoczańska-Jankowicz I, Postek- Stefańska L: Ozonoterapia i miejscowe stosowanie fluorków w leczeniu próchnicy początkowej bruzd w zębach stałych- 6-miesięczne badania kliniczne. Dent Med Probl 2012; 49, 2: 237-246.

48^ Kalnina J, Care R: Prevention of occlusal caries using a ozone, sealant and fluoride varnish in children. Baltic Dental and Maxillofacial J 2016; 18: 26-31.

49^ Atabek D, Oztas N. Effectiveness of ozone with Or without the additional use of remineralizing solution on non-cavited fissure carious lesions In permanent molars. Eur J Dent 2011;5:3-9.

50^ Perkowska M: Współczesne poglądy na temat leczenia próchnicy na podstawie piśmiennictwa. Nowa Stomatol 2010; 2: 78-81.

51^ Almaz ME, Sönmez IS: Ozone therapy in the management and prevention of caries. JFMA 2015; 114:3-11.

52^ Dahnhardt JE , Jaggi T, Lussi A.Treating open carious lesions in anxious children with ozone. A prospective controlled clinical study. Am J Dent 2006;19:267

53^ Lempe B, Markunina M, Kulczyk T: Leczenie endodontyczne zęba wgłobionego typu III z wykorzystaniem ozonoterapii i MTA – przypadek własny. Implantoprotetyka 2008; 9, 3: 48-51.

54^ Lempe B, Markunina M: Zastosowanie ozonoterapii w leczeniu endodontycznym zębów z przewlekłym zapaleniem tkanek okołowierzchołkowych – przypadki własne. Dent Forum 2009; 37: 1.

55^ Myśliwiec L, Wiśniewska I, Sporniak-Tutak K: Zastosowanie ozonoterapii jako jedna z metod zapobiegania powikłaniom zapalnym po operacyjnym usunięciu zębów trzecich trzonowych w żuchwie – doniesienie wstępne. Ann Acad Med Stet 2007; 53, Suppl. 3: 94-97.

56^ Loncar B, Mravak Stipetic M, Matosevic D, Tarle Z: Ozone Application in Dentistry. Arch Med Res 2009; 40: 136-137.

57^ Schneider HG: Łagodzące działanie ozonu w ciężkich postaciach neuralgii w obrębie twarzy. TPS 2007; 3: 56-57.

58^Isler SC, Unsal B, Soysal F, Ozcan G, Peker E, Karaca IR: The effects of ozone thetrapy as an adjunct to the surgical treatment of peri-implantitis. J Periodontal Implant Sci 2018; 48(3): 136-151.

59^ Karaca IR, Ergun G, Ozturk DN: Is Low-level Laser therapy and Gaseous Ozone Application Effective on Osseointegration of Immediately Loaded Implants? Niger J Clin Pract 2018; 21(6): 703-710.

60^ Kasperski J, Wyszyńska M, Biedka I et al.: Skuteczność środków chemicznych i metod dezynfekcji protez akrylanowych. Mag Stomatol 2010; 11: 64-67.